De Grande Traversata delle Alpi (GTA) is een prachtige, doorgaans hoogalpiene, langeafstandswandelroute in de Italiaanse regio Piemonte. Ongeveer 1.000 kilometer (ca. 55 dagetappes) lang loopt het door de Alpen van Noordwest-Italië, van de Zwitserse grens tot aan de grens met Ligurië, de kustprovincie aan de Italiaanse Riviera.
Te voet dwars door Piemonte
van Zwitserland naar de Middellandse Zee
Startend bij het grandioze Monte Rosa massief doorkruist deze mythische langeafstandswandelroute (LAW) achtereenvolgens de Penninische Alpen, de Grajische, de Cottische en tot slot de Maritieme Alpen. Onderweg steek je een flink aantal dwarsdalen over. De deeltrajecten verbinden meestal oude boerengemeenschappen in hooggelegen bergdalen, via historische pasroutes. Het gehele traject loopt voor het overgrote deel door weinig toeristische gebieden. Liefhebbers van ruige, eenzame bergnatuur kunnen hier naar hartenlust rondstruinen, zonder last te ondervinden van massa’s medewandelaars. Dat de Alpen lang niet overal overlopen zijn, blijkt hier overduidelijk.
Een initiatief van Turijnse bergwandelaars
Het initiatief tot het ontwikkelen van deze route kwam tot stand in het midden van de jaren zeventig, bij een groep Turijnse bergwandelaars die elkaar ontmoetten in een lokale reisboekhandel. Deze vrijwilligers vormden later de Associazione GTA. Later was een grote promotor van de route – voor met name het Duitstalige publiek – Werner Bätzing, zonder wiens stuwende kracht de route inmiddels misschien wel ten dode was opgeschreven. Maar nu neemt de populariteit van de route weer af.
De GTA loopt gedeeltelijk langs de Sentiero Italia (een ultra-langeafstandswandelroute die je tot in de verste uithoeken van Italië brengt) en langs de Via Alpina (een netwerk van LAW’s door het gehele Alpengebied). De GTA is gemarkeerd met rood-witte strepen, soms aangevuld met de letters “SI” of “GTA” in het zwart. In het kader van een door de EU gefinancierd initiatief zijn voor elk traject Via Alpina-borden opgezet. Het nauwgezet volgen van de route in een bebouwd gebied kan een probleem zijn, echter zo lang je maar op een gedetailleerde kaart kunt zien waar je het dorp of de stad weer verlaat, is het meestal vrij eenvoudig je eigen route daarheen te vinden. Lokale bewoners zijn vaak onbekend met de GTA.
Landschap en cultuur
De GTA doorkruist een berglandschap dat tot en met de negentiende eeuw relatief heel gecultiveerd en dichtbevolkt was. In de twintigste eeuw is de traditionele berglandbouw langzamerhand echter grotendeels ingestort; de gebieden in de GTA-dalen hebben tussen 1870 en 2000 een bevolkingsafname van 80 procent gekend, en de gemeenschappen in de hoger gelegen dalen hebben tussen 90 en 95 procent verloren. Sommige verlaten gehuchten hadden een bevolking van ongeveer 100 inwoners; een hoogst enkele keer leven er nog een of twee oudere bewoners. Sommige afstammelingen van oorspronkelijke bewoners, erfgenamen van de gebouwen, zien deze nu als hun tweede huis waar ze ’s zomers tijdelijk verblijven; de meeste huizen zijn echter in verval geraakt.
Over de GTA wandel je vaak over oude wegen die vroeger de gehuchten met elkaar verbonden; mulattieras (muilezelpaden) doorkruisten kastanjebossen die in de negentiende-eeuw door een plaag werden verwoest. Op grotere hoogtes zijn nog oude landbouwterrassen en grensmuren te zien.
De Alpendalen waren cultureel onafhankelijk en hadden contact met naburige gebieden in Frankrijk, Zwitserland en de Povlakte. Het Valsesiadal is lange tijd bewoond geweest door de Walser (een Germaanse stam uit Zwitserland dat in de loop der vele eeuwen tal van hooggelegen dalen in de Alpen koloniseerde). In de Lanzo-dalen werd, net als in het Aostadal, Arpitaans gesproken; in het lagere Susadal was de taal Piemontees. Ten zuiden van de Susa Vallei overheerste de Occitaanse taal. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog begon een belangrijk deel van de bevolking Italiaans te spreken. In de tweede helft van de 20e eeuw nam het aantal regionale talen af, maar sommige Occitaanse sprekers blijven in afgelegen valleien wonen. De Waldenzische Evangelische Kerk heeft nog aanhang in de regio.
Het routeverloop
De route is in beide richtingen gemarkeerd; we houden hier de meest gekozen richting aan, van noord naar zuid. De route begint in de Penninische Alpen aan de grens met het Zwitserse Wallis, bij Molini di Calasca in Valle Anzasca of Forno in Valstrona, en sommige wandelaars starten in Wallis. Het pad volgt de noordkant van Valsesia naar Alagna, in de buurt van de Monte Rosa (4634 meter). Daar maakt de route een bocht naar het zuiden en laat het toeristische Aostadal (dat geen deel uitmaakt van de Piemonte) rechts liggen. De route passeert Oropa en bereikt Quincinetto, in het dal waar de rivier Dora Baltea vanuit Val d’Aosta uitkomt in de Povlakte. Hier zit je op 295 meter hoogte en daarmee op het laagste punt van de GTA.
De GTA gaat dan, zuidelijk van Aosta de Grajischse Alpen in en beweegt vervolgens in westelijke richting. Het passeert het majestueuze Gran Paradiso (4061 meter) bij de Franse grens, om daarna verder naar het zuiden af te buigen. Na het doorkruisen van de drie valleien van Lanzo Torinese, wordt de Susa Vallei bereikt na 26 dagtrajecten. Dit is bij benadering het middelpunt van de GTA, en de grens tussen het noordelijke en het zuidelijke deel.
Dan loop je een van de meest verlaten regio’s in het complete Alpengebied in. In de Cottische Alpen, tussen de Susa en Varaita valleien, bestonden tot voor enige tijd verschillende varianten van de GTA naast elkaar. Een oostelijke route, die begin juni al sneeuwvrij is, is helaas verwaarloosd; de belangrijkste, westelijke route, dicht bij de Franse grens, is goed onderhouden. De GTA loopt ten zuiden van het Susadal en doorkruist de Chisone, Germanasca en Pellice valleien. De passage langs de Monte Viso (3841 meter) maakt gebruik van twee rifugio’s van de Club Alpino Italiano (CAI). Het pad doorkruist vervolgens diverse valleien zoals de Varaita, de onder liefhebbers inmiddels zeer bekende Valle Maira, vervolgens Grana, Stura di Demonte, Gesso en tenslotte de Vermenagna Vallei. In de buurt van Monte Argentera, in de Maritieme Alpen, zijn nog verschillende CAI berghutten (rifugio’s). Tenslotte komt de GTA de Ligurische Alpen binnen, en eindigt bij Viozene in Ormea. Verlengingen van de route gaan verder naar de treinstations van Ormea of Gerassio, steken over naar de langeafstandswandelroute Alta Via dei Monti Liguri of leiden naar de Middellandse Zee (die in ongeveer drie loopdagen te bereiken is vanuit Ormea).
De GTA is meestal sneeuwvrij aan het eind van juni. Het pad is te doen door iedereen met een goede conditie en je moet wel tredzeker zijn en vrij van hoogtevrees, maar het is in technische zin verder niet moeilijk – dat wil zeggen zonder echte klimpassages. Een dagelijks te overbruggen hoogteverschil tussen de zeshonderd en twaalfhonderd meter is heel normaal. Vooral in het noordelijke deel zijn sommige dagtrajecten erg lang. Hou er ook rekening mee dat de markering niet altijd duidelijk te ontwaren is.
Accommodaties
In het gedeelte tussen Forno en Viozene – dus verreweg het grootste deel van de route – hoef je niet te kamperen (mocht je dat niet willen), want daar is voldoende onderdak: er zijn rifugio’s (posto tappa, met een rood-witte GTA-vlag) en overige accommodaties beschikbaar. Deze bieden meestal halfpension. Veel rifugio’s zijn eenvoudig (bijvoorbeeld een slaapzaal met stapelbedden in een oud schoolgebouw); andere bevinden zich in particuliere woningen. Het prijsniveau varieert, maar ligt er gemiddeld iets onder dat wat je van de meer toeristische Alpenregio’s gewend bent. Campings liggen lang niet altijd op dagafstand van elkaar, maar je kunt natuurlijk altijd vragen of je bij een boer mag kamperen. Adressen vind je in de wandelgidsen of online.
Wandelkaarten
In de loop der tijd zijn er verschillende wandelkaartenseries ontstaan die de tocht op de kaart hebben ingetekend. Sommige bestaan inmiddels niet meer, maar daar zijn dan weer andere voor in de plaats gekomen. Gelukkig is de cartografische kwaliteit over het algemeen sterk toegenomen. De kaarten die door het Turijnse Istituto Centrale Geografico (IGC) zijn gepubliceerd, zijn onbetrouwbaar; de vermeldingen voor de routes buiten de GTA kunnen verouderd zijn (de routes zijn overwoekerd of geblokkeerd door aardverschuivingen). Twee series springen eruit: de kaarten van uitgever Escursionista en die van Fraternali. Escursionista heeft vooral kaarten van Aosta en die zijn dus niet voor ons van belang, maar ze hebben ook een aantal die Piemontese delen bestrijken, ook daar waar de GTA loopt. Fraternali is een Piemontese uitgever en heeft inmiddels kaarten van het gehele GTA traject; de schaal is 1:25.000 en ze zijn meestal gedrukt op scheur- en watervast materiaal. Naast deze kaartseries zijn er dan tegenwoordig ook nog de mooie wandelatlassen van de (Italiaanse poot van) National Geographic. Je hebt slechts drie wandelatlassen nodig (noord, midden en zuid) voor de gehele route. De kaarten in deze wandelatlassen (gedrukt op het oersterke stone paper) hebben ook weer de ideale schaal 1:25.000. De heldere cartografie is zeer fijngetekend.
Wandelgidsen
Naast de wandelkaarten is een goede wandelgids met routebeschrijvingen, praktische info omtrent vervoer, verblijf, GPX-bestanden, aangevuld met leuke wetenswaardigheden, zeer aan te raden. Die vind je in de Rother reeks. De bekende handzame wandelgidsjes zijn er van de GTA in een Duitstalige en een Engelstalige versie. De Duitstalige wordt echter veel frequenter herzien. Tot slot is er – ook van uitgever Rother – een mooi fotoboek over de GTA, heerlijk om ter voorbereiding doorheen te bladeren, maar ook om later te hebben, als souvenir
