De onontdekte parel van Europa

Oekraïne is een fantastisch divers land om te bezoeken. Veel mensen kennen het vooral als de ‘voormalige graanschuur van Europa’, als ‘het kleine broertje van Rusland’, als het land van mooie vrouwen, sterke drank en corruptie en als het land van de oorlog met Rusland. Dat is allemaal, tot op zekere hoogte, waar.

Maar er is ook een andere dan de clichékant. Oekraïne is zo veel veelzijdiger, vriendelijker en vooral zoveel prachtiger dan je je voor zou stellen. Beeld je eens in: glooiende heuvels en met sneeuw bedekte bergen waar je, als je goed kijkt, overal paden ziet lopen en waar prachtige houten huizen en kerken zijn gebouwd (de Karpaten). Of sfeervolle stadskernen in West-Oekraïne (restant van de Poolse en Habsburgse aanwezigheid), gezellige cafeetjes en lunchrooms. En ’s zomers een buitenleven van jewelste met gedekte tafels en malse ‘sjasliek’ van eigen varkens. Dorpelingen die gezamenlijk aardappels oogsten met paard en wagen, lieflijke en sierlijk gedecoreerde kerken, dorpsbewoners die hun koeien al wandelend ‘uit grazen’ nemen. En dan de eindeloze velden met wuivende zonnebloemen, de roze-paars gekleurde busjes voor personenvervoer die over de wegen scheuren. En ga zo maar door.

Een introductie

Ik heb er dik vier jaar gewoond (van 2009-2013) en heb een prachtige tijd gehad waarin ik veel van het land, de mensen, en de cultuur heb geleerd en genoten. Ik woonde in het westen van Oekraïne: op het platteland en in de steden Lviv en Ivano-Frankivsk. Vooral Lviv is een prachtige stad met eindeloos veel historie, fantastische horeca en een bruisende cultuur.

Oekraïne is een enorm divers land met een ietwat schuwe bevolking. Stel je niet direct een warm onthaal voor, maar een wat aftastende houding, weinig oogcontact. Maar zo snel men zich op zijn gemak voelt of als er een aanknopingspunt is, dan komt er een overvloed aan warmte, gezelligheid en soms een uitnodiging om een hapje te eten en te drinken. Sla dat vooral niet af, de gezelligheid begint nu pas. Maar weet wel, ‘een drankje drinken’ betekent ten minste drie keer het vodkaglas (vullen en) heffen: één keer voor (de reden van) de bijeenkomst, de tweede voor vriendschap, blijdschap of gezondheid en de derde keer voor de liefde.

De natuur – uitgestrekte vlakten, bergen en bossen

Qua natuur heeft het land veel te bieden. Uitgestrekte vlakten en akkers, twee prachtige rivieren, de Dnistr en de Dnipr (denk aan: watersport, cruise, BBQ aan de oever), kust en steile kliffen (lastig nu te bezoeken omdat het merendeels op de Krim ligt dat door Rusland is geannexeerd). En dan eindeloos veel meren, dichte bossen en bergen; met als een hoogtepunt de Oekraïense Karpaten.

De Karpaten is een bergketen die door zuidoost Europa loopt: door Tsjechië, Polen, Slowakije, Oekraïne, Hongarije, Roemenië en zelfs een stukje door Servië. De hoogste top vind je in de Hoge Tatra met 2655 m (Gerlach, Slowakije); de hoogste berg in de Oekraïense Karpaten is de Hoverla, met 2061 m.

Mijn passie voor buiten zijn en sporten heeft zich sterk verder ontwikkeld tijdens mijn jaren in Oekraïne. Zo kwam het ook dat ik een bedrijfje oprichtte en toeristen in de steden, maar vooral in de bergen, ging rondleiden. ‘Karpaten Reizen’ bestaat niet meer, maar ik zit nog steeds boordevol kennis, contacten en leuke ideeën; en dat deel ik hier graag.

Je kunt ook over mijn ervaringen lezen in de nieuwste versie (okt 2019) van Karel Onwijn’s ‘Oekraïne’ reisgids.

In dit artikel wil ik twee dingen voor jullie beschrijven: het maken van een fietstocht (door de uitlopers van) en het wandelen of maken van een trektocht door de Karpaten. Beide kun je zelfstandig doen, maar uitgangspunt is dat je begint met goede kaarten (1:50.000 bijvoorbeeld), goed materiaal als kleding en schoenen, (enige) ervaring; en vooral niet vergeten lokaal navraag te doen naar de verwachtte weersomstandigheden.

Er zijn inmiddels 18 wandelkaarten van (het voorgebergte van) de Karpaten (zie info aan het eind van het artikel)! Deze kaarten kun je ook goed gebruiken tijdens een fietstocht. Reisboekhandel de Noorderzon heeft een selectie van de kaarten die de meest fascinerende gebieden beslaan. Een paar zijn redelijk nieuw/worden herzien, dus we doen ons best om die zo snel mogelijk richting Arnhem te krijgen.

Fietsen in Oekraïne

Al fietsend kun je prachtige dingen zien in Oekraïne en het landschap verandert geleidelijk. Er zijn nauwelijks speciale fietswegen of -kaarten, tenzij je wilt mountainbiken. ‘Bikeland’ (Velokraina) heeft diverse routes in de Karpaten gemaakt en kaarten gepubliceerd, maar die zijn helaas niet onderhouden en de kaarten kan je ook niet meer regulier verkrijgen. Het kan dus wel zijn dat je hun bewegwijzering sporadisch tegenkomt, maar weet dat de routes dus niet meer geheel te vertrouwen zijn. Enorm jammer.

Voor al het andere fietswerk ga je gewoon over de (kleinere) openbare wegen. Wees ervan bewust dat de wegen vol kunnen zitten met gaten, grind en half opengebroken zijn, of dat de weg plotseling een onverharde weg wordt. Daar komt nog bij dat men over het algemeen hard rijdt, of tergend langzaam, en dat ze niet gewend is aan fietsers. De rijstijl in Oekraïne is sowieso wat ‘gedurfder’ dan we in het westen gewend zijn. Even inhalen terwijl er een tegenligger aankomt is geen ongebruikelijk tafereel (de auteur spreekt uit eigen ervaring). Rij liever niet in de schemer of als het donker is (ook vanwege het alcoholgebruik van mensen).

Mijn fietstochten over de weg heb ik op een oude Koga zonder vering gemaakt, en dat was goed te doen, behalve die halve dag over onverhard terrein. Maar goed, met een beetje doorzettingsvermogen, een aantal versnellingen en een grote glimlach, kom je een heel eind.

De tocht die ik zal beschrijven ging langs het voorgebergte van de Karpaten. Maar ik heb regelmatig in Lviv en omgeving op een mtb) gefietst en ook een prachtige (vierdaagse) tocht gemaakt van Satu Mare (Roemenië) terug naar Oekraïne (Kryvopillyia, vanwaar ik de trein verder nam). Ik heb toen overnacht in Satu Mare, in Solotvino en in Rakhiv en terplekke overnachting gevonden.

Fietstocht Sambir – Khust – 7 dagen – mei

We namen de (‘elektrische’) trein van Lviv naar Sambir, fietsen mee, en stapten daar uit. Het was een zevendaagse tocht die in Khust eindigde. Vanuit daaruit namen we de bus naar Mukachevo (wel een gedoe om de fietsen mee te krijgen, we hebben meen ik extra betaald). In Mukachevo namen we de nachttrein terug naar Lviv. Onderweg sliepen we in plaatselijke hotelletjes, waar ik voor een schappelijk prijsje mijn tentje op kon zetten.

Het was een prachtige en veelzijdige tocht. Van uitgestrekt platteland begon het te klimmen en kregen we uitzicht op de uitlopers van de Karpaten. Van Lviv oblast (provincie) fietsen we Transkarpaten (Zakarpattia) oblast in. Eindeloze bossen, rivieren.

Er zitten een paar pittige klimmen in de tocht, waarvan één over een onverharde weg (grotendeels tussen Uzhok en Pidpolozzya), maar over het algemeen was het goed te doen. Het is wel handig een goede basisconditie te hebben en je eigen reparatie/vervang set mee te nemen en te weten hoe dit gereedschap te gebruiken.

Ook zijn er veel bezienswaardigheden onderweg. Zoals een bezoek aan de (vermoedelijk) oudste eik van het land in het dorpje Stuzhytsia, heilige bronnen, watervallen, een diep bergmeer (Synevir), mooie kerkjes, rotsformaties (Tustan is een bekende, vlakbij Lviv, voor als je nog een dagtripje wilt doen vanuit de stad), een openluchtmuseum in Kolochava dat vertelt over de lokale bevolking en leefwijzen.

Kort samengevat

Ons programma (accommodatie ter plekke gevonden):

Dag 1: Sambir – Rozluch – ong. 50 km | Vlak tot glooiend landschap. Prima te doen, weinig verkeer. Eerste bergen komen in zicht. Waterbron met bijzonder smakend water naast het hotel in Roslych.

Dag 2: Rozluch – Kostryna – ong. 74 km, hotel Klub Visson | Heuvelachtig, maar niet echt steil. Af en toe een klimmetje. Rustige wegen, er is hier weinig verkeer. Slecht wegdek. Kostryna grenst aan Uzhanski National Park. Een prachtig gebied. Kaarten beschikbaar. We kwamen informatieborden tegen over de Arpad linie, een WOII verdedigingslinie die tegen een inval van de Sovjets diende. (In Kolochava, waar de fietstocht langs komt, is het Arpad museum )

Dag 3: Kostryna – Zhedeniievo | We fietsten weer een klein stukje terug, naar het noorden. Bezochten de oudste eik van het land, nuttigden nog een stevige vroege lunch en sloegen de weg naar het oosten in (zeg maar van Uzhok naar Roztoka). Die weg is prachtig, maar pittig, omdat het onverhard – soms zelfs zanderig – is en eindeloos langzaam omhooggaat. Dus zorg voor genoeg tijd om het stuk af te leggen en neem genoeg water mee. In ons hotel in/nabij Zhedeniievo hebben we onszelf getrakteerd op een banja. Dat is een Russische sauna: op gloeiendhete stenen wordt water gegooid en de banchek (de man van de banja) komt je even flink afrossen met een paar berkenboom takken. Daarna een voorzichtige (want helemaal gaar) duik in het water en dan in een doek gerold 15 minuten afkoelen op een buitenbed. Kruidenthee met honing erbij maakt deze ervaring onvergetelijk.

Dag 4: Zhedeniievo – Pilipets/Pylypets | Een vrij kort stuk. Pittig klimmetje tot aan de pas, net voor Volovets. Vroege aankomst in Pylypets, dus we hebben een heerlijke wandeling over het Borzhava plateau gemaakt. Volovets en Pylypets zijn skioorden, dus het geheel maakt een iets verloren indruk buiten die seizoenen om. De bergketen Borshava ligt daar net boven en is prachtig.

Dag 5: Pylypets – lake Synevir – ong. 55 km | De weg naar Myzheria is relatief druk, omdat dit een toeristische regio is. Maar prima te fietsen. Vanaf Myzheria gaat het naar het oosten, en heb je een flinke klim voor de boeg, tot aan de ‘Synevyrski pas’. Prachtige vergezichten. Er is onderkomen op de pas. Daarna is er natuurlijk weer een flinke afdaling, check je remmen! Aangekomen in het dorp Synevyr, sloegen wij af naar het noorden, om naar meer Synevyr te gaan. Daar een onderkomen gezocht. Het meer zelf is aardig om te bezoeken, maar vrij toeristisch (en dat gaat in Oekraïne helaas ook vaak gepaard met een wildbouw aan gebouwen en rondslingerend afval).

Dag 6: Lake Synevir – Khust/Chust | We fietsten na een bezoek in Kolochava’s openluchtmuseum verder naar het zuiden en volgenden de rivier stroomafwaarts. Zo fietsen de ook de bergen uit en de uitgestrektheid tegemoet. We kamen door dorpje Nyzhnje Selyshche. Dit heeft levendige community; het heeft z’n eigen dorpsband ‘Hudaki’, heeft een Longo Mai gemeenschap, een kaasmakerij, een traditioneel restaurant (Koliba Oprishkiv) met live voorstellingen tijdens de maaltijd, accommodatie. We overnachtten in Khust, een aardig stadje met een heel herkenbare Zakarpattia sfeer. Je voelt hier dat je dicht bij de grenzen bent van Hongarije en Roemenië. In sommige delen van Zakarpattia hanteert men de ‘Hongaarse tijd’ (een uur vroeger zoals in de rest van Europa). Je moet dus altijd even navragen of iets ‘Kyiv tijd’ of ‘Budapest tijd’ is.

Dag 7: Khust – Mukachevo (de regio staat bekend om z’n wijnen) | We namen de bus naar Mukachevo. Dat was even onderhandelen met de buschauffeur, en we hebben waarschijnlijk extra betaald (ja grote kans dat dat in de zak van de chauffeur belandt), maar de fietsen konden, ingepakt en wel, mee in het onderruim. Het gebied zuidelijk van Mukachevo, en Zakarpattia in het algemeen, is ‘bekend’ om z’n wijn. De moeite waard om een dagje aan te besteden – probeer bijvoorbeeld in Bene of Berehovo.

Dag 8: Mukachevo – Lviv (nachttrein op dag 7) | Een prachtige rit. Sla genoeg eten en drinken in. En neem je eigen wc-papier oid mee voor het geval het op is. Tip: neem een fietsenzak mee, om deze in de bus en trein (verplicht) te transporteren.

Wandelen in Oekraïne

Wandelen in de Oekraïense Karpaten is fantastisch. De bergen zijn niet extreem hoog (tot 2.061m), maar zeer divers. Van glooiend tot stijl en ruig, traditionele bergdorpjes, her en der zijn er hutten (maar niet altijd toegankelijk – informeer van tevoren!), van kleine bospaadjes tot brede sporen (van Sovjetstijl vrachtwagens die hout afvoeren). Er is relatief weinig (Westers) toerisme en een inmiddels goed ontwikkeld en onderhouden padennetwerk gepaard met actuele wandelkaarten (allemaal ontwikkeld door de NGO ‘Karpatski Stezhski’), gepaard met actuele wandelkaarten (1:50.000 – zie info aan het einde van dit artikel). Het water hoog in de bergen kan je met redelijke zekerheid drinken, omdat het vee tot een bepaalde grens graast.

Alle vier de seizoenen zijn prachtig in de Karpaten, en soms ook verraderlijk gevaarlijk (lawines, schijnondergrond door weggeblazen sneeuw, meters diepe sneeuw, geen of ondergesneeuwde bewegwijzering – er zijn wel vaak ‘stenenmannetjes’, overvolle rivieren in de lente, hittegolven in de zomer). In de lente zijn de bergen paars van de krokussen, die tussen de sneeuw uit piepen. Loop je in de zomer en alleen, neem dan een berenbel mee. Je komt niet zo snel een beer tegen, maar dat wil je graag ook zo houden (vooral in buurland Roemenië kan je snellere beren tegenkomen). In de winter kan je er prachtig sneeuwschoenwandelen, (off piste) skiën, toerskiën, met paard en slede een tocht maken. Het is aan te raden de bergen in de winter met een gids te verkennen.

Ook heb je de herders die in de lente de bergen in trekken met al het dorps-vee. Dat is een hele verantwoordelijkheid en een prachtige traditie: een paar herders worden aangewezen om de kudde die zomer te beheren (vaak gaat dat van vader op zoon). Elk huishouden geeft hun stuk vee (meestal koe of schaap) in goed vertrouwen mee. De hoeveelheid melk die een koe op dat moment geeft wordt aan het begin gemeten. Dat krijgt de eigenaar van de koe terug, verspreid over de komende maanden, in de vorm van kaas (langer houdbaar dan melk). Het surplus dat de koe bijmaakt met mals gras op de bergweiden, is het inkomen voor de herders. De hutten waar de herders in de zomer in wonen, koliba’s, staan in de overige seizoenen vaak leeg. Vaak kan je ze betreden en in overnachten. Doe dit met respect en laat geen rommel achter. Voor het toilet loop je een flink eind weg van de hut en begraaf je het zo nodig.

Iedereen met een goede dosis logisch verstand, ervaring en goed materiaal, kan de Karpaten bewandelen. Je kan ervoor kiezen om in een dorpje te overnachten en dagtochten te maken en/of een meerdaagse trektocht te maken. Alleen of met een lokale gids. Neem bij een tocht met overnachting (en zonder lokale gids) in de bergen altijd je eigen tent mee. Ook al loop je naar een hut toe, als je het gebied en de omstandigheden niet kent, moet je op zeker spelen en je eigen voorzieningen mee hebben. Zoals eerder genoemd zijn er her en der hutten verspreid door de Karpaten, maar ze liggen te onregelmatig verspreid om er een huttentocht van te kunnen maken. Daarbij komt dat de informatie of ze toegankelijk zijn of niet, niet transparant is. Terplekke navragen bij lokale mensen is het handigst.

Een van de weinige hutten die open zijn, is de Marmaros Rescue Hut, net onder de berg Pip-Ivan in het Marmarosh gebergte. Informeer van tevoren of je het gebied Marmarosh goed kan betreden, of dat je eerst een soort van toestemming moet verkrijgen (voorheen in Rakhiv), omdat het grenst aan de EU (=Roemenië). Ook het observatorium van Pip-Ivan (Chornohore gebrgte) is de laatste jaren opgeknapt en toegankelijk voor toeristen. Vraag dit lokaal na voordat je vertrekt. Reddingswerker Vasyl is daar vrijwel permanent gepost.

Het is te veel om hier de variaties op te noemen. Ik noem liever een paar locaties op vanuit waar je goed kan lopen (dagtochten en begin van meerdaagse tochten): dorpjes Dzembronya (een 2-3 daagse rondtocht naar observatorium Pip-Ivan (niet te verwarren met berg Pip-Ivan in Marmarosh) is een aanrader), Tatariv, Verkhovyna, Osmoloda, Rakhiv, Kvasy, Bohdan, Yasinia, Kosiv, Vorochta, Stara Huta. In al die plekken vind je ook prima lokaal onderkomen (vaak met sauna en transport de bergen in als je zou willen).

Onderaan het artikel vind je meer praktische tips over het maken van dag- en meerdaagse tochten met de wandelkaarten als uitgangspunt.

Een korte beschrijving van de meest indrukwekkende gebieden:

Chornohore: langgerekte bergketen die de hoogste toppen huist: Hoverla, Petros, Pip-Ivan (Chornohirski). Populair onder vele mensen omdat het vrij toegankelijk is en paden overwegend duidelijk zijn. Veel mensen ‘doen’ Hoverla in een dag vanaf de basis in ‘Zaroslyak’.

De uitlopers van Chornohore zijn prachtig groen bebost, daarna wordt het kaler, maar het blijft overwegend groen. Er zijn diverse meertjes wat populaire overnachtingspunten zijn. Her en der vind je herders in de zomermaanden.

Svydovets: een bijna glooiend landschap dat toch hoger ligt. Prachtige open vlakten / weiden (polonini) en uitzicht op de skioorden Bukovel en Dragobrat. Rustig.

Gorgany: een rotsachtig en ruig gebied. Het pad komt vaak over grote bemoste rotsblokken (kan spekglad zijn in de wintermaanden!) en door ruige struiken (zherep). Overwegend rustiger gebied.

Marmarosh: grenst aan het Roemeense Maramuresh en (dus) de EU-grens. Kijk niet op als je patrouille tegenkomt; draag een paspoort bij je (en informeer voordat je het gebied in trekt of je een ‘vergunning’ nodig hebt om in die grensstreek te wandelen). Uitgestrekt gebied, brede paden (begaanbaar voor de patrouille per jeep), hoge bergen.

PRAKTISCH

Trein: Oekraïense Spoorwegen of bahn.de (soms zijn de plaatsnamen iets anders gespeld, zoals Mukacheve). Er zijn veel nachttreinen en dat is een prachtige ervaring. Koop je kaartje van tevoren: online of aan een loket (op het station of in de stad, bv in Lviv op de 22 Akademika Hnatyuka Street).

Je kan samen met het ticket een ‘lakenpakket’ kopen. Dan krijg je een lakenhoes, een dekbedovertrek, een kussensloop en een handdoekje. Deze ruim je na gebruik weer op en breng je naar het voorste deel van je wagon, waar de ‘wagon-verantwoordelijke’ haar/zijn ruimte heeft (en tegen betaling thee/koffie maakt). Weet dat je vroeg wordt wakker gemaakt ’s ochtends, ongeacht je aankomsttijd.

Bus: er zijn de lange afstand bussen, zoals van Lviv naar Skole, die niet in kleinere plekken stoppen, maar op de hoofdweg blijven, en er zijn de kleinere busjes (marshrutka’s). Het is lastig accurate vertrektijden te vinden. Het handigst is dit bij uw verblijf of contact personen na te vragen, of gewoon naar het bus- of treinstation te gaan om daar terplekke de vertrektijden te bekijken en eventueel een ticket te kopen/plek te reserveren (bij lange afstand bussen).

Overnachten: Karpaty Info is de beste site om lokale accommodatie te vinden in unieke Karpaten stijl. Ook zijn er enorm veel gastvriendelijke hotels; vooral Lviv is daarin de laatste jaren erg ontwikkeld. Handig en attent om een paar pakjes nationale lekkernijen mee te nemen (stroopwafels bijvoorbeeld, smelten niet); om eventueel lokale gastheren/-vrouwen mee te bedanken. Jenever (jonge) kan ook in de smaak vallen.

Outdoorwinkels:

• Gorgany – outdoorwinkel :Akademika Hnatyuka Street, 13, Lviv

• Komanchero – outdoor- en fietsen winkel en workshop, Lystopadna street 16 in Lviv

• Gorgany – outdoorwinkel, Harkushi St, 35, Ivano-Frankivsk

Wandelkaarten (1:50.000, WGS84) van de Karpaten (ook te gebruiken voor fietstochten)

‘VVV’ / toeristische bureaus:

• Lviv:
  • Lviv Travel
  • Lviv Info
  • Lemberg Tour (spreken uitstekend Engels en Duits):
  • Lviv Today
• Ivano-Frankivsk:
  • Tourist Info

Ervaren (berg)gidsen:

• ‘Komanda Ture’, oa Volodiya (spreekt Engels). Hebben een basis in (‘laag’) Dzembroniya (winterverblijf ‘de witte olifant’) en nabij de Dnistr (zomerverblijf ‘de witte bizon’). Veel all-round ervaring (vnl ook winter), certificaten en training.
• ‘Lemberg Tour’, oa Volodomyr Kachmar, spreken uitstekend Duits en Engels. Perfect voor rondleidingen in Lviv, maar ook allerlei maatwerk in West Oekraïne.
• Marmaros Rescue Hut: tel. +380 98 577 9740, funkarpaty@gmail.com

Bergen reddingsdiensten (‘ritualnik’): in Ivano-Frankivsk; kijk hier voor alle contactgegevens van lokale reddings-contact punten (ga er niet vanuit dat men per definitie Engels spreekt)

Auteur: Tilia Maas Geesteranus woonde en werkte dik vier jaar in Oekraïne. Ze woont inmiddels met haar partner en twee zoontjes in Schotland.

Wil je meer weten over Oekraïne ontdekken, dan kan je haar emailen: tiliamg@gmail.com

Alle foto’s in het artikel zijn van de auteur, tenzij anders genoemd, en kunnen niet zonder haar toestemming worden gebruikt.

.. en struin hier door het aanbod aan kaarten en gidsen over Oekraïne bij De Noorderzon